Soru:
"oynayacak" kelimesinde hangi ses olayları meydana gelmiştir? Açıklayınız.
Çözüm:
💡 Bu kelime, "oyna-" fiiline gelecek zaman eki "-acak" getirilerek oluşturulmuştur.
- ➡️ 1. Adım (Ünlü Daralması): "oyna-" fiilinin sonundaki geniş ünlü "a", gelecek zaman ekinin "-y" kaynaştırma ünsüzünün etkisiyle daralarak "ı" veya "i" sesine dönüşür. Burada "a" > "ı" ya da "i" olur. Standart yazımda "oynayacak" şeklinde yazılır, ancak söylenişte "a" sesi daralır. Bu bir ünlü daralması olayıdır. "oyna-y-acak" > "oynıyacak / oyniyacak" (söyleyişte).
- ➡️ 2. Adım (Ünsüz Yumuşaması): Gelecek zaman eki "-acak", ünlü ile biten bir kelimeye eklendiğinde araya "y" kaynaştırma harfi girer. Bu ek, ünsüzle biten bir kelimeye eklendiğinde ise sert ünsüz değişimine uğramaz. Ancak bu kelimede yumuşama, ekin kendisinde değil, fiilin kökünde olur mu? Hayır. Aslında ikinci ses olayı ünlü düşmesi değildir. Doğrusu, "-acak" ekinin "k" sesinin yumuşamasıdır. Kelime söylenirken, "-acak" ekinin sonundaki sert "k" ünsüzü, ünlü ile başlayan bir ek almadığı halde söyleyişte yumuşayarak "ğ" sesine dönüşür. Bu, gelecek zaman ekinin yaygın bir söyleyiş özelliğidir. "oynayacak" (okunuşu: oynıyacağ). Bu bir ünsüz yumuşaması'dır.
✅ Sonuç olarak, "oynayacak" kelimesinde ünlü daralması ("a" > "ı") ve ünsüz yumuşaması ("k" > "ğ") olmak üzere iki ses olayı gerçekleşmiştir. (Not: Ünlü daralması yazıda gösterilmez ancak söyleyişte belirgindir.)
