Soru:
"işitilmek" kelimesinde meydana gelen ses olaylarını bulunuz ve açıklayınız.
Çözüm:
💡 Bu kelimeyi hece hece ve adım adım inceleyelim.
- ➡️ 1. Adım (Küçük Ünlü Uyumu): Kelimenin kökü "işit-" fiilidir. Bu kökte dar ünlü (ı) olmasına rağmen, bir önceki hecedeki geniş ünlü (i) küçük ünlü uyumunu bozmaz. Çünkü "i" düz, "ı" da düz bir ünlüdür. Bu aşamada bir uyumsuzluk yoktur.
- ➡️ 2. Adım (Ünsüz Yumuşaması): "-il-" yardımcı sesi ve "-mek" mastar eki gelmeden önce, kök "işit-"tir. Son ses "t" sert ünsüzdür. "-il-" eki geldiğinde, sert ünsüz (t) yumuşayarak (d)'ye dönüşür. Yani işit-il- > işid-il- olur. Bu bir ünsüz yumuşaması (değişmesi) örneğidir.
- ➡️ 3. Adım (Ünlü Düşmesi): "işid-il-" şeklinde bir fiil Türkçe ses kurallarına aykırıdır. Burada "-il-" eki geldiğinde, "işit-" fiilinin son hecesindeki dar ünlü (i) düşer. Yani işit-il- > işitl- olur. Bu bir ünlü düşmesi (hece düşmesi) örneğidir.
- ➡️ 4. Adım (Ses Oluşumu): Ünlü düşmesi sonucu ortaya çıkan "işitl-" şekli, "-mek" mastar eki alarak "işitilmek" haline gelir. Görüldüğü gibi kelime, yazıldığı gibi okunmamakta, okunuşta "işitilmek" değil, "işitlmek" şeklinde bir telaffuz ortaya çıkmaktadır.
✅ Sonuç: "işitilmek" kelimesinde ünsüz yumuşaması (t > d) ve ünlü düşmesi (i > Ø) olmak üzere iki farklı ses olayı bir arada gerçekleşmiştir.
