Soru:
"iğneliyorum" kelimesinde meydana gelen ses olaylarını adım adım bulunuz.
Çözüm:
💡 Bu fiil, bir isimden türemiş ve çekimlenmiştir. İki farklı ses olayı içerir.
- ➡️ 1. Adım (Ünsüz Yumuşaması): Kelimenin kökü "iğne"dir. "-le" yapım eki getirildiğinde "iğnele-" şeklini alır. Burada sonundaki sert ünsüz "n" yumuşamaz, çünkü yumuşama genellikle isim köklerine gelen eklerle değil, fiillere gelen eklerle olur. Asıl yumuşama, fiil köküne gelen "-yor" eki sırasında gerçekleşir. "iğnele-" fiilinin sonundaki ses "e" olduğu için yumuşama olmaz. Ancak, "-yorum" eki getirilirken, fiilin sonundaki "e" sesi düşer ve "iğneliyorum" olur. Burada dikkat! Asıl ses olayı şudur: "iğnele-" fiiline "-yor" eki getirildiğinde, araya koruyucu ünsüz "y" girer ve fiilin sonundaki ünlü "e" düşer. Bu bir ünlü düşmesi'dir. "iğnele-yor-um" > "iğneliyorum".
- ➡️ 2. Adım (Ünsüz Benzeşmesi): Kelimeye baktığımızda "-yor" ekinden sonra şahıs eki "-um" gelmiştir. Normalde bu ek "-im" şeklindedir. Ancak "-yor" eki kendinden önceki hecede kalın ünlü (a, ı, o, u) bulunmasını gerektirir. "iğneli-" kısmındaki "i" sesi ince olduğu için bu kurala uymaz, bu "-yor" ekinin özel bir kuralıdır. Bu bir ses olayı değil, ekin özelliğidir. Peki benzeşme nerede? Kelimenin sonunda bir benzeşme yok. İkinci ses olayı ünlü daralması'dır. "iğnele-" fiilinin sonundaki geniş ünlü "e", "-yor" ekinin daraltıcı etkisiyle "i" sesine dönüşmüştür. "iğnele-yor" > "iğneli-yor".
✅ Sonuç olarak, "iğneliyorum" kelimesinde ünlü düşmesi ("iğnele-" > "iğnel-") ve ünlü daralması ("e" > "i") olmak üzere iki ses olayı gerçekleşmiştir.
