Soru:
Zitvatorok Antlaşması (1606) ile Osmanlı Devleti ve Avusturya Arşidüklüğü arasındaki ilişkilerde köklü bir değişim yaşanmıştır. Bu antlaşmanın en önemli sonuçlarından biri, taraflar arasında kurulan yeni protokol eşitliğidir.
Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi Zitvatorok Antlaşması'nın "mütekabiliyet" (karşılıklılık) ilkesi çerçevesinde sağladığı değişikliklerden biri değildir?
- A) Avusturya arşidükü, Osmanlı padişahına denk bir hükümdar olarak tanınmıştır.
- B) Avusturya, Osmanlı Devleti'ne ödediği yıllık vergiyi (haraç) kesmiştir.
- C) İki devlet arasında "ahidname" yerine, tarafların eşit konumda olduğu bir "antlaşma" imzalanmıştır.
- D) Avusturya'nın bir kereye mahsus olmak üzere savaş tazminatı ödemesi kararlaştırılmıştır.
Çözüm:
💡 Bu soruda, antlaşmanın "mütekabiliyet" yani karşılıklı eşitlik ilkesiyle çelişen maddeyi bulmamız isteniyor. Mütekabiliyet, tarafların hukuki ve siyasi eşitliğini ifade eder.
- ➡️ A Seçeneği: Avusturya arşidükünün padişaha denk sayılması, protokol eşitliğinin en somut göstergesidir ve doğrudan mütekabiliyetle ilgilidir. ✅
- ➡️ B Seçeneği: Yıllık verginin kaldırılması, Avusturya'nın artık bir "vergiye bağlı" devlet olmaktan çıktığını, eşit bir devlet haline geldiğini gösterir. Bu mütekabiliyetin ekonomik/tabi yet boyutudur. ✅
- ➡️ C Seçeneği: "Ahidname" (yüksek tarafın diğerine tek taraflı tanıdığı haklar belgesi) yerine "antlaşma" (iki eşit tarafın imzaladığı belge) kavramının kullanılması, hukuki eşitliğin göstergesidir. ✅
- ➡️ D Seçeneği: Bir kereye mahsus savaş tazminatı ödenmesi, geçici bir mali yükümlülüktür. Bu durum, Avusturya'nın siyasi ve hukuki olarak bağımlı (tâbi) olduğu anlamına gelmez. Dolayısıyla bu madde mütekabiliyet ilkesiyle doğrudan çelişmez. Ancak soru, mütekabiliyet çerçevesinde sağlanan değişikliklerden olmayanı sorduğu için, tazminat ödemesi yeni bir eşitlik durumu yaratmaz, daha ziyade savaşın sonucudur. ❌
✅ Sonuç: Doğru cevap, mütekabiliyet ilkesinin bir gereği veya sonucu olarak görülemeyecek olan D seçeneğidir.
