Soru:
Aşağıdaki metin parçalarını okuyunuz ve hangisinin sanatsal, hangisinin öğretici metin olduğunu belirleyiniz. Ardından, bu kararı vermenizi sağlayan en az iki farklı özelliği yazınız.
- Metin A: "Güneş, ufuk çizgisini yalayarak batıyor, gökyüzüne mor, turuncu ve pembenin en ışıltılı tonları hakim oluyordu. Bu manzara karşısında içimi tarifsiz bir hüzün kapladı."
- Metin B: "Fotosentez, bitkilerin güneş ışığını kullanarak karbondioksit ve suyu, besin (glikoz) ve oksijene dönüştürdüğü kimyasal bir süreçtir. Bu süreç \(6CO_2 + 6H_2O + Işık \rightarrow C_6H_{12}O_6 + 6O_2\) formülü ile ifade edilir."
Çözüm:
💡 İki metni, sanatsal ve öğretici metinlerin temel özellikleri açısından adım adım inceleyelim.
- ➡️ 1. Adım: Amaç Belirleme: Metin A, bir duygu ve atmosfer betimlemesi yaparak okuyucuda his uyandırmayı amaçlar. Metin B ise "fotosentez" adı verilen bir olguyu tanımlayarak bilgi aktarmayı amaçlar.
- ➡️ 2. Adım: Dil ve Anlatım Özelliklerini İnceleme: Metin A'da "yalayarak", "tarifsiz bir hüzün" gibi mecazlı, çağrışımlı ve öznel bir dil kullanılmıştır. Metin B'de ise "kimyasal bir süreç", "dönüştürmek" gibi gerçek, nesnel ve terimsel bir dil ve hatta bir kimyasal formül (\(...\)) kullanılmıştır.
- ➡️ 3. Adım: Sonuçlandırma: Metin A, amacı ve dilinin niteliği gereği sanatsal; Metin B ise öğretici bir metindir.
✅ Kararımı sağlayan iki özellik: 1) Metnin amacı (hissettirmek vs. öğretmek), 2) Kullanılan dilin niteliği (öznel ve mecazlı vs. nesnel ve terimsel).
