Soru:
Aşağıdaki metin parçalarını okuyunuz ve hangisinin sanatsal, hangisinin öğretici metin olduğunu belirleyiniz. Ardından bu kararı vermenize olanak sağlayan en az iki farkı yazınız.
- Metin A: "Güneş, ufuk çizgisini yalayarak batıyordu. Deniz, ateşten bir çarşafa bürünmüş, dalgalar ise bu ateşi söndürmek için hırçınca kıyıya vuruyordu."
- Metin B: "Fotosentez, bitkilerin güneş ışığını kullanarak karbondioksit ve suyu glikoz ve oksijene dönüştürdüğü biyokimyasal bir süreçtir. Bu süreç \(6CO_2 + 6H_2O + Işık Enerjisi \rightarrow C_6H_{12}O_6 + 6O_2\) kimyasal denklemi ile ifade edilir."
Çözüm:
💡 İki metni, sanatsal ve öğretici metinlerin temel özelliklerini göz önünde bulundurarak analiz edelim.
- ➡️ 1. Adım - Amaç Belirleme: Metin A, bir manzara betimlemesi yaparak okuyucuda duygusal ve estetik bir etki uyandırmayı amaçlar. Metin B ise "fotosentez" adı verilen bir olguyu açıklamayı ve bilgi vermeyi amaçlar.
- ➡️ 2. Adım - Dil ve Üslup İncelemesi: Metin A'da mecaz, kişileştirme ve sıfatlara dayalı, sanatlı ve şiirsel bir dil kullanılmıştır ("ateşten bir çarşaf", "hırçınca vuruyordu"). Metin B'de ise terimlere ("fotosentez", "glikoz") ve bilimsel bir formüle (\(CO_2\)) dayalı, açık, net ve nesnel bir dil kullanılmıştır.
- ➡️ 3. Adım - Farkları Sıralama: Bu metinler arasındaki iki temel fark şunlardır: 1) Amaç: Sanatsal metinler estetik zevk verir; öğretici metinler bilgi aktarır. 2) Dil: Sanatsal metinler mecazlı ve çağrışımlıdır; öğretici metinler göstergelerin gerçek anlamıyla kullanılır.
✅ Sonuç: Metin A sanatsal (edebî) bir metin, Metin B ise öğretici (bilimsel) bir metindir.
