Soru:
"Kadrini sen bilmedin / Felek ile yarıştın / Kıymetini bilmedin / Elden gitti gençliğin" dörtlüğü verilmiştir. Bu dörtlüğün bir tuyuğ olup olmadığını, tuyuğun \( \text{Ölçü} \times \text{Kafiye} \times \text{Konu} \) kriterlerini kullanarak adım adım analiz ediniz.
Çözüm:
💡 Bir metnin tuyuğ olup olmadığını anlamak için üç temel kriteri kontrol etmeliyiz.
- ➡️ 1. Adım: Ölçü Kontrolü
Her dizenin hece sayısını sayalım:
- Kadrini sen bilmedin: Kad-rı-nı sen bil-me-din = 7 hece
- Felek ile yarıştın: Fe-lek i-le ya-rış-tın = 7 hece
- Kıymetini bilmedin: Kıy-me-ti-ni bil-me-din = 7 hece
- Elden gitti gençliğin: El-den git-ti genç-li-ğin = 7 hece
✅ Ölçü kriteri sağlanıyor. (7'li hece)
- ➡️ 2. Adım: Kafiye Şeması Kontrolü
Dize sonları: "bilmedin / yarıştın / bilmedin / gençliğin"
- 1. ve 3. dizeler "bilmedin" ile kafiyeli. ("in" redif, "bilme" zengin kafiye)
- 2. dize "yarıştın" -> farklı.
- 4. dize "gençliğin" -> 1. ve 3. dizelerle "ğin/in" sesleriyle kafiyeli.
Bu durumda kafiye şeması: a b a b'dir.
❌ Kafiye kriteri sağlanmıyor. Tuyuğun kafiye şeması a a a b olmalıdır.
- ➡️ 3. Adım: Konu Kontrolü
Dörtlük, gençliğin kıymetinin bilinmemesi ve elden kaçırılması gibi hikmetli ve öğretici bir konuyu işlemektedir. ✅ Konu kriteri sağlanıyor.
✅ Sonuç: Bu dörtlük, ölçü (7'li hece) ve konu (hikmetli) açısından tuyuğa uysa da, en kritik özellik olan kafiye şeması (a a a b) bu dörtlükte yoktur (a b a b'dir). Bu nedenle bu dörtlük bir maniye daha yakındır ve bir tuyuğ değildir.
