Soru:
Aşağıda Kadı Burhaneddin'e ait olduğu düşünülen bir tuyuğ verilmiştir. Bu tuyuğun 3. ve 4. dizelerinde kullanılan "cinas" (iğretileme) sanatını bulunuz ve açıklayınız.
Bir şeker handeyle dil beste kıldım
O şeker hande cana istedim
Ne şekker hande ne şeker handan
Dil beste kıldım o cana istedim
Çözüm:
🎭 Tuyuğlarda sıkça kullanılan söz sanatlarını inceleyelim.
- ➡️ Adım 1: Cinas Sanatını Anlama - Cinas, yazılışları ve söylenişleri aynı (veya benzer) ancak anlamları farklı olan sözcüklerin bir arada kullanılması sanatıdır.
- ➡️ Adım 2: Cinaslı Kelimeleri Tespit Etme - Şiirin 3. dizesine dikkatle bakalım:
"Ne şekker hande ne şeker handan"
Burada iki farklı "hande" kelimesi kullanılmıştır:
- Şekker hande: "Şeker gülüş" anlamına gelir. ("hande" Farsça'da gülüş demektir).
- Şeker handan: "Şekerden yapılmış nar" anlamına gelir. ("handan" Farsça'da nar demektir).
Görüldüğü gibi "hande" ve "handan" kelimeleri yazılış ve söyleniş bakımından birbirine çok benzer, hatta aynı gibi durur, ancak anlamları tamamen farklıdır.
- ➡️ Adım 3: Sanatın İşlevi - Şair, sevgilinin şeker gibi gülüşünü ("şekker hande") ve ondan uzak kalmanın verdiği acıyı, bir nar ("şeker handan") imgesiyle karıştırarak söylüyor gibi yapmış ve böylece anlam inceliği ve nükte yaratmıştır.
✅ Sonuç: Bu tuyuğun 3. dizesinde, "hande" (gülüş) ve "handan" (nar) kelimeleri arasında bir cinas sanatı vardır. Yazılışları benzer ama anlamları farklı olan bu iki sözcük, şairane bir nükte oluşturmak için bir arada kullanılmıştır.
