Edatlar, tek başlarına anlamı olmayan, cümledeki diğer kelimelerle beraber kullanıldığında anlam kazanan sözcüklerdir. Onlar, isim soylu kelimelerin önüne gelerek anlamlarını tamamlar ve onlarla "edat öbeği" oluşturur.
Genellikle "neyle, kiminle" sorularına cevap verir. Araç, birliktelik veya neden bildirir.
Örnek: Okula ile otobüsle gidiyorum. (Araç) / Arkadaşlarımla ile parka gittik. (Birliktelik)
Benzetme anlamı katmak için kullanılır.
Örnek: Yüzü gibi ay gibi parlıyor. / Aslan gibi güçlü bir çocuk.
"Neden, amaç, özgülük" gibi anlamlar katar. "Neden, kime" sorularına cevap verebilir.
Örnek: Sınavı kazanmak için çok çalışıyorum. (Amaç) / Bu hediye için senin için aldım. (Özgülük)
Karşılaştırma veya bir görüşe göre ifade etmek için kullanılır.
Örnek: Bana göre göre bu kitap daha güzel. / Haberlere göre göre yarın yağmur yağacak.
Karşılaştırma, benzerlik veya bir sınıra kadar olan durumları anlatır.
Örnek: Senin kadar kadar çalışkan değilim. (Karşılaştırma) / Okula kadar kadar yürüdüm. (Sınır)
"Sadece, bir tek" anlamında kullanılır. (NOT: "Yalnız" aynı zamanda "tek başına" anlamında bir zarf da olabilir. Cümledeki anlamına dikkat etmelisin.)
Örnek: Bu soruyu yalnız sen çözebilirsin. / Partiye yalnız o gelmedi.
"Yalnız, sadece, ama" anlamlarında kullanılır. Bir sınırlama ifade eder.
Örnek: Bu ağır kutuyu ancak ikimiz kaldırabiliriz. / Onu aradım, ancak evde yoktu.
Bir kelimenin edat olup olmadığını anlamak için şu yolu izleyebilirsin:
Eğer cümleden çıkarınca anlam bozuluyor, yerine başka bir kelime koyamıyorsan ve kelimenin tek başına bir anlamı yoksa, o zaman o kelime büyük ihtimalle bir edattır.
Soru 1: Aşağıdaki cümlelerin hangisinde "ile" edatı, eş görevli sözcükleri bağlama göreviyle kullanılmıştır?
a) Arkadaşları ile sinemaya gitti.
b) Babası ona bisiklet ile top aldı.
c) Sevgi ile bakan gözler hiçbir zaman kötülük görmez.
d) Kardeşim, annem ile markete gitti.
Cevap: b
Çözüm: "b" seçeneğinde "ile", "bisiklet" ve "top" isimlerini bağladığı için bağlaç görevindedir. Diğer seçeneklerde ise bir isimle birlikte kullanılarak cümleye "birliktelik" veya "durum" anlamı kattığı için edat görevindedir.
Soru 2: "Bu soruyu ancak sen çözebilirsin." cümlesindeki "ancak" sözcüğü için aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
a) Bağlaçtır, cümleyi önceki cümleye bağlar.
b) Edattır, "sadece, sadece ... çözebilirsin" anlamı katmıştır.
c) Zamirdir, bir ismin yerini tutmuştur.
d) Zarf tır, fiilin nasıl yapıldığını belirtmiştir.
Cevap: b
Çözüm: Bu cümlede "ancak" sözcüğü, "sen" ismiyle birlikte kullanılarak ona "sadece, bir tek" anlamı katarak cümlenin anlamını tamamlamıştır. Bu nedenle edat görevindedir.
Soru 3: "Dedem, gençlik yıllarını anlatırken gözleri dolar gibi olurdu." cümlesindeki "gibi" edatının cümleye kattığı anlam aşağıdakilerden hangisidir?
a) Karşılaştırma
b) Amaç
c) Benzerlik
d) Eşitlik
Cevap: c
Çözüm: "gibi" edatı bu cümlede, "gözlerinin dolması" fiiline "benzeyen, andıran bir durum" anlamı kattığı için benzerlik anlamındadır.
Soru 4: "Bu kitabı, sınava çalışmak için aldım." cümlesindeki "için" edatının cümleye kattığı anlam aşağıdakilerden hangisidir?
a) Karşılık
b) Amaç
c) Görelik
d) Zaman
Cevap: b
Çözüm: "için" edatı bu cümlede, kitabı alma eyleminin amacını, nedenini belirtmiştir. "Sınava çalışmak" amacıyla kitap alınmıştır.
