Soru:
Tanzimat Fermanı'nın "kanun üstünlüğü" ilkesi bağlamında, aşağıdaki maddelerden hangisi hukuk devleti anlayışının Osmanlı'daki ilk somut adımlarından biri olarak kabul edilebilir? Nedenini açıklayınız.
Madde: "Bugünden sonra bir ferdin, ne suretle olursa olsun, yargılanmadan cezalandırılması caiz olmayacak ve mahkeme kararı olmadan kimseye idam cezası verilemeyecektir."
Çözüm:
💡 Bu soru, belirli bir maddeyi yorumlayarak onun "hukuk devleti" ve "kanun üstünlüğü" kavramlarıyla olan ilişkisini kurmamızı istiyor. Hukuk devletinin temel özelliklerini hatırlayalım.
- ➡️ 1. Adım: Hukuk Devletinin Temel İlkelerini Tanımla Hukuk devleti; birey hak ve özgürlüklerinin güvence altına alındığı, devlet iktidarının sınırlandırıldığı, keyfiliğin olmadığı ve herkesin bağımsız mahkemelerce yargılanma hakkına sahip olduğu devlet modelidir.
- ➡️ 2. Adım: Verilen Maddeyi İncele Madde, iki temel güvence getirmektedir:
- 🔹 Yargılanmadan ceza olmaz: Bu, keyfi tutuklama ve cezalandırmayı engelleyen en önemli ilkedir. Bireyi devletin keyfi gücüne karşı korur.
- 🔹 Mahkeme kararı olmadan idam olmaz: Yaşam hakkı en temel haktır. Bu hakkın ancak bağımsız bir yargı süreci sonucunda elinden alınabilmesi, hukuk devletinin olmazsa olmazıdır.
- ➡️ 3. Adım: İlke ile Madde Arasında Bağ Kur Bu madde, padişahın "fermanımla öldürürüm" gibi sonsuz yetkisini sınırlandırmıştır. Artık ceza ve idam, padişahın keyfi iradesine değil, yazılı kanunlara ve bağımsız bir mahkemenin kararına bağlı hale getirilmiştir. Bu, "kanun üstünlüğü"nün ta kendisidir.
✅ Sonuç olarak, bu madde keyfi yönetimi engelleyerek birey haklarını güvence altına aldığı ve devlet gücünü hukuk kurallarıyla sınırlandırdığı için, Osmanlı Devleti'nde hukuk devleti anlayışının somut bir başlangıcı olarak kabul edilebilir.
