Soru:
"Şu karşıki yalnız minare
Bekliyor vakti ezanı
Yolcular, cami avlusunda
Dinliyor eski bir hikâyeyi"
Bu dörtlükteki "minare" ve "yolcular" ifadeleri üzerinden yapılan söz sanatları nelerdir? Açıklayınız.
Çözüm:
💡 Bu dörtlükte cansız varlıklar ve insanlar, insani eylemler yapmaktadır.
- ➡️ İlk adım: "Minare" cansız bir varlıktır. "Beklemek" eylemi ise bilinç ve irade gerektiren, insana özgü bir eylemdir. Cansız bir varlığa (minareye) insana özgü bir nitelik (beklemek) yüklendiği için burada teşhis (kişileştirme) sanatı vardır.
- ➡️ İkinci adım: "Yolcular" ifadesine bakalım. Yolcular insandır zaten. Onların "hikâye dinlemesi" normal bir insan eylemidir. Ancak burada "eski bir hikâye" dinliyor olmaları, aslında geçmişi, tarihi veya bir efsaneyi dinlediklerini düşündürür. Bu, somut bir hikâye kitabı değil de, mekânın (cami avlusunun) anlattığı manevi/tarihi bir hikâyedir.
- ➡️ Üçüncü adım: Yolcuların dinlediği "eski hikâye" aslında somut bir şey değil, caminin ve avlusunun taşıdığı tarihi havadır. Burada, "hikâye" kelimesi mecaz anlamda kullanılarak, caminin manevi atmosferi bir hikâyeye benzetilmiştir. Bir şeyi (tarihi atmosferi), kendisine benzetilen (hikâye) ile birlikte anmadan, sadece kendisine benzetilen (hikâye) ile anma sanatı vardır. Yani "tarih" veya "atmosfer" denmemiş, onun yerine "hikâye" denmiştir.
- ➡️ Dördüncü adım: Benzeyen (tarihi atmosfer) söylenmeyip, sadece kendisine benzetilen (hikâye) söylendiği için bu bir istiare (eğretileme) sanatıdır. Özellikle, "dinlemek" fiiliyle birlikte kullanıldığı için bu, açık istiare'dir (benzeyenin bir özelliği -dinlenebilir olmak- fiille belirtilmiştir).
✅ Sonuç: Dörtlükte "minare" ile Teşhis (Kişileştirme); "yolcular" ve "hikâye" kelimeleri üzerinden ise Açık İstiare sanatı yapılmıştır.
