Soru:
"Gülmesin hey bâd-ı sabâ gülgen-i zîbâda gül,
Gül değil o, âhûdur esîr-i dam-ı aşkın."
Yukarıdaki beyitte "gül" sözcüğü kaç farklı anlamda ve hangi edebi sanatlar çerçevesinde kullanılmıştır?
Çözüm:
💡 Kelimelerin anlamlarını ve kullanımlarını inceleyelim:
- ➡️ İlk Kullanım: İlk dizedeki "gülmesin" ve "gül" ifadeleri, "gülmek" eylemi ve "gül çiçeği" anlamındadır. Aynı kökten türeyen farklı anlamlı sözcüklerin bir arada kullanılması cinas sanatını oluşturur.
- ➡️ İkinci Kullanım: İkinci dizede "Gül değil o" denilerek, bahsedilen varlığın aslında bir gül çiçeği olmadığı, bir "âhû" (ceylan) olduğu belirtilir. Bu, sevgilinin yanağını/güzelliğini ifade etmek için "gül" benzetmesi yapıldığını gösterir. Yapılan benzetme unsurlarından (gül ve sevgilinin yanağı) sadece biri söylenerek tevriye değil, istiare (eğretileme) sanatı yapılmıştır.
- ➡️ Özet: "Gül" sözcüğü; 1) "Gülmek" fiili, 2) "Gül çiçeği" ismi ve 3) Sevgilinin yanağına yapılan benzetmenin temel unsuru olarak kullanılmıştır.
✅ Sonuç: Beyitte, "gül" sözcüğüyle hem cinas (ilk dize) hem de açık istiare (ikinci dize) sanatları yapılmıştır.
